Oresme

Nicole d'Oresme (1323 - 11 juli 1382) was een Frans theoloog. Na zijn theologiestudie in Parijs werd Oresme benoemd tot thesauriër (schatbewaarder) van de universiteit van Parijs. Later werd hij kanunnik en vervolgens deken van Rouen. In 1370 volgde zijn benoeming tot kapelaan van Charles V, de toenmalige koning van Frankrijk. Oresme was behalve Rooms Katholiek bisschop ook wetenschapper en econoom. Hij is de uitvinder van de grafiek. Hij was de eerste die op het idee kwam om een variabele waarvan de waarde afhangt van bijvoorbeeld de tijd als een verticaal lijnstuk uit te zetten op de horizontale (tijd)-as. Hij begreep de gelijkwaardigheid van tabel en grafiek. Oresme's werk op dit gebied verscheen diverse keren in gedrukte vorm. Het was dan ook bekend onder wetenschappers als Galileï, die er (zo'n 250 jaar later) nog steeds gebruik van maakte. Verder schreef Oresme boeken over natuurkunde en astronomie. Hij bestreed het Aristoteliaanse wereldbeeld. Oresme overleed op 57-jarige leeftijd in Lisieux. » Meer over Oresme en zijn tijd » Het werk van Oresme Zoektocht naar de oorsprong van de grafische voorstelling

Links naar anderstalige sites: » Over Oresme

In 1370 werd hij benoemd tot kapelaan van koning Charles V (de Wijze) van Frankrijk. Deze ging een nieuwe financiële politiek voeren gebaseerd op de ideeën van Oresme. Oresme betoogde namelijk de wettigheid van voortdurende belastingheffing gebaseerd op een stabiel muntstelsel. Hij beschouwde dit geldstelsel als vallend onder de publieke verantwoordelijkheid en niet als eigendom van een toevallige prins die de waarde van de munt kon beïnvloeden door het gewicht of de samenstelling te veranderen. Charles was verder zeer geïnteresseerd in boeken en kennis. Hij vroeg Oresme dan ook om Aristoteles voor hem te in het Frans vertalen, hetgeen enkele belangrijke bijdragen opleverde voor de ontwikkeling van de Franse taal.

In 1377 werd Oresme gekozen tot bisschop van Lisieux, een ambt dat hij vervulde tot zijn dood in 1382.

Oresme's belangrijkste werk

• Op het gebied van de wiskunde was hij de grondlegger van de grafiek.
  Oresme bestudeerde de beweging van voorwerpen en bedacht een manier om die in een figuur weer te geven. Hij gaf de grootte van de snelheid aan met een lijnstuk: hoe groter de snelheid des te langer het lijnstuk. Die lijnstukken zette hij op een horizontale as die de tijd voorstelt.
  Als de snelheid gedurende een bepaalde periode hetzelfde blijft, zijn de lijnstukken allemaal even lang. Zo ontstaat een rechthoek waarvan de oppervlakte (zo begreep Oresme) de afgelegde weg voorstelt.
  Als de snelheid steeds met een vaste waarde toeneemt, worden de lijnstukken gelijkmatig langer. Er ontstaat dan een gebied onder een rechte lijn. De oppervlakte van dit (trapeziumvormige) gebied was ook nu de afgelegde weg. Oresme kon eenvoudig die oppervlakte en dus de afgelegde weg berekenen.
  Hij was de eerste die een grafische voorstelling gebruikte. Zijn redeneringen waren echter nog zuiver meetkundig. Variabelen als t voor tijd en v voor snelheid kende hij niet. Het duurde nog meer dan 200 jaar voordat die stap werd gezet door Descartes en Fermat.
• Op het gebied van de natuurwetenschappen:
  • De boeken 'Traité de la sphère' en 'Livre du ciel et du monde' bevatten veel originele gedachten over de aarde en het hemelgewelf. Hij bestreed de in die tijd algemeen gehuldigde opvatting dat de hemelkoepel om een centraal gelegen stilstaande aarde draaide (het Aristotelianisme) in het boek 'De caelo'. Hij was daarmee Copernicus vooruit.
  • Hij bestreed in 'Livre de divinacions' de aanspraken die astrologen maakten op het voorspellen van de toekomst.
• Op het gebied van de economie schreef hij in 1360 het werk 'De moneta' (over het muntstelsel) wat gericht is tegen het knoeien met de waarde van geldstukken en zijn hierboven beschreven gedachten over een gezonde economie bevatte. Hij werd op grond hiervan wel de grootste Middeleeuwse econoom genoemd.