Hypatia
Hypatia (omstreeks 370 - 415 na Chr.) was de eerste vrouw die als wiskundige bekend is geworden. Zij was een dochter van de wijsgeer en wiskundige Theoon van Alexandrië die haar de beginselen van de wiskunde en de filosofie bijbracht. Zij werd het hoofd van de beroemde neoplatonische school in Alexandrië, waar zij op inspirerende wijze les gaf in het gedachtengoed van Plotinus die de filosofie van de beroemde Griekse wijsgeer Plato nieuw leven had ingeblazen.
Ook werkte zij samen met haar vader aan het herzien en opnieuw uitgeven van beroemde wiskundige werken zoals 'De Elementen' van Euklides en de 'Arithmetica' van Diophantos. Haar geleerdheid maakte haar door het hele Romeinse Rijk beroemd. Alleen de fanatieke Christenen vreesden haar onafhankelijk (en in hun ogen te wereldlijke) wetenschappelijke opstelling.
Toen dan ook in 412 na Chr. de patriarch van Alexandrië in conflict raakte met de Romeinse prefect Orestes, een vriend van Hypatia, raakte ze verzeild tussen rellen van Christenen en niet-Christenen. Uiteindelijk werd ze door de Christenen op vreselijke wijze vermoord.

» Meer over Hypatia
» De tijd van Hypatia
» Het neoplatonisme

Links naar anderstalige sites:
» Over Hypatia

De tijd van Hypatia

 Hypatia leefde in de nadagen van het Romeinse Rijk. Alexandrië was een stad in de prefectuur (zeg maar Romeinse provincie) Egypte.
Maar Alexandrië was in die dagen niet zo maar een stad. Sinds honderden jaren voor Chr. was de stad beroemd om zijn bloeiende wetenschappelijke leven. In feite was Alexandrië de stad waar de Griekse, Egyptische en Babylonische wijsheid het best bewaard was gebleven tijdens de Romeinse overheersing. De Romeinen zelf waren maar matig in wetenschappelijke ontdekkingen geïnteresseerd, zeker als ze geen direct praktisch nut hadden. En voor de Romeinen was praktisch nut grotendeels beperkt tot bouwwerken, wegen en aquaducten en vooral de oorlogvoering.

Vandaar dat met het verval van Alexandrië en het uiteenvallen van het Romeinse Rijk in een westelijk en een oostelijk deel, de wetenschappelijke kennis van de Oudheid vele eeuwen lang voor West-Europa verborgen bleef. Met name ook omdat het Christendom maar weinig van die kennis uitdroeg, ze eerder wantrouwde.

Over Hypatia

Hypatia werd omstreeks 370 na Chr. geboren in Alexandrië als dochter van de wiskundige en filosoof Theoon. Waarschijnlijk studeerde zij wiskunde onder leiding van haar vader, die haar zelf de theorie kon bijbrengen. Omstreeks 400 na Chr. werd zij het hoofd van de beroemde Platonistische School in Alexandrië. Ze gaf er les in wiskunde en filosofie, met name de filosofie van het neoplatonisme. Dit was een stroming die teruggreep op de gedachten van de grote Griekse wijsgeer Plato en met name op diens ideeënleer: het bestaan van een wereld van abstracte ideeën die model staan voor de objecten van de werkelijke wereld. De inspirerende lessen van Hypatia waren grotendeels gebaseerd op de gedachten van Plotinus (), de stichter van het neoplatonisme, en Iamblichus, die omstreeks 300 na Chr. het neoplatonisme verder ontwikkelde.

Hypatia werd door haar schoonheid en geleerdheid beroemd in de Romeinse wereld.
Dat had tot gevolg dat zij door de eerste Christenen werd beschouwd als een gevaar, omdat haar wetenschappelijke houding te wereldlijk (en dus niet Christelijk) zou zijn. En dat terwijl zij diverse mensen die het Christendom aanhingen onder haar leerlingen had, onder andere Synesius van Cyrene die later bisschop werd. Uit brieven die Synesius aan Hypatia schreef (en waarvan de meeste bewaard zijn gebleven) bleek zijn bewondering voor haar kennis en wetenschappelijke vaardigheden. Onder andere vroeg hij haar om raad bij de constructie van een astrolabium en een hydroscoop.

Haar werk op het gebied van de wiskunde bestond uit het assisteren van haar vader Theoon bij het schrijven van een lijvig commentaar op de 'Almagest' van Ptolemaios. En later hielp ze hem bij het uitgeven van een nieuwe versie van 'De elementen' van Euklides. Veel nieuwe stellingen werden er niet toegevoegd, maar beiden legden zich toe op het beter uitleggen van onduidelijkheden in de tekst. Hun versie van dit beroemde boek werd later veel gebruikt als leerboek.
Verder schijnt Hypatia commentaren te hebben geschreven bij 'Arithmetica' van Diophantos, op het boek over kegelsneden van Apollonios en de sterrenkundige werken van Ptolemaios. Maar alle werk van Hypatia is verloren gegaan. Ze wordt vooral gezien als een uitstekende samensteller en redacteur van vroegere wiskundige werken.

In 412 werd Cyrillus de patriarch van Alexandrië.
In die tijd was Orestes de Romeinse prefect van Alexandrië en dus de wereldlijk heerser (onder de Romeinse Senaat). Orestes kwam met Cyrillus in een soort van machtsstrijd terecht en beiden werden gezworen tegenstanders. Hypatia was bevriend met Orestes en werd daardoor en door haar wereldlijke wetenschappelijke ideeën tot het mikpunt van rellen tussen Christenen en niet-Christenen. Door haar welbespraaktheid voelden de Christenen zich ernstig bedreigd in hun opvattingen, zelfs zo erg dat een groep van fanatieke Christenen die Cyrillus steunden haar op vreselijke wijze vermoordden.
Dat betekende ook het begin van het einde voor Alexandrië als een stad waarin de wetenschapsbeoefening op een hoog peil stond. Diverse geleerden verlieten de stad om zich ergens anders te vestigen.

Het neoplatonisme

De wijsgeer Plato leefde vanaf ongeveer 428 v.Chr. tot ongeveer 348 v.Chr. hoofdzakelijk in Athene. Hij was één van de grootste Griekse wijsgeren, waarvan veel geschriften bewaard zijn gebleven. Zijn gedachtengoed kende eeuwenlang vele volgelingen. Door de opkomst van Romeinse Rijk in de jaren van 100 v.Chr. tot 200 na Chr. bleef de Griekse beschaving vooral bewaard in Alexandrië, een stad die was gesticht door Alexander de Grote.

Daar leefde in de jaren 205 - 270 na Chr. de Griekse wijsgeer Plotinus die de leer van Plato nieuw leven inblies. Hij leerde dat er een realiteit buiten het dagelijks bestaan was die nooit precies kon worden beschreven, een soort van ideale superwereld waarvan de onze maar een flauwe afspiegeling is. Er ontstond rond deze gedachtenwereld een neoplatonistisch school in Alexandrië die deze filosofie verder ontwikkelde. Daar omheen bloeide Alexandrë als een moderne en welvarende stad waarin het wetenschappelijk leven op een hoog peil stond: de Griekse en Egyptische en Babylonische wetenschappen bleven via Alexandrië bewaard.

Hypatia was in haar tijd een bevlogen lerares die de neoplatonistische filosofie met verve uitdroeg.

Over het neoplatonisme is in boeken over filosofie veel meer te vinden...